Praten over de dood met kinderen

Het zijn ‘zomaar’ wat voorbeelden van redenen die ik vaak hoor van ouders die te maken krijgen met een overlijden, in hun eigen gezin of in hun directe omgeving.

Kinderen weghouden bij de dood

Vroeger stonden kinderen aan het sterfbed van opa en hielden we ze weg bij geboortes, tegenwoordig is het vaak andersom. We houden kinderen weg bij een overlijden, maar betrekken ze bij de geboorte van een broertje of zusje.

De eerste neiging die we hebben bij (zeker jongere) kinderen, is om gesprekken over dood bij ze weg te houden. We willen kinderen niet bang, zenuwachtig of verdrietig maken. We vermijden de confrontatie met iemand die ziek is en dood zal gaan, we vermijden het om ze mee te nemen naar een uitvaart en mee naar een condoleance is meer uitzondering dan regel dat we daar kinderen zien.

Kinderen leren om te gaan met emoties

Wij helpen kinderen woorden te geven aan wat ze voelen. Dat begint al vroeg als ze in de wieg liggen en huilen. Je buigt je over de wieg en zegt “oh heb je honger? Ja we gaan zo eten”. Jij leert je kind woorden te geven aan die ingewikkelde dingen die in ze omgaan. Naarmate ze ouder worden, worden die gevoelens ook ingewikkelder. Ze zijn verliefd, jaloers, boos, bang, verdrietig. De niet al te zware emoties kun je als ouder vaak wel aan, maar de emoties waar je machteloosheid bij voelt, omdat jij het niet op kan lossen, worden ingewikkelder.

Konijn dood, we kopen een nieuwe

Een bekend voorbeeld is het overlijden van een konijn. Een kind is heel verdrietig. Het konijntje wordt begraven en ’s middags sta je in de dierenwinkel om een nieuw konijntje te kopen. Je kind is weer blij en het verdriet is vergeten.

Het is zo moeilijk als ouder om je kind verdrietig te zien! Heus, ik (her)ken het, heb zelf ook vier kinderen en nergens voel je je zo waardeloos als wanneer je je kind ziet worstelen en je kunt zelf niet helpen.

Gesprekken over ziekte, dood en trauma

Dat betekent niet dat het beter is om moeilijke gesprekken over ziekte dood en trauma bij kinderen weg te houden. Kinderen hebben enorme voelhorens en voelen dat er iets aan de hand is wat zij niet mogen weten. Ze worden daar enorm onzeker van want denken dat er iets verschrikkelijks is (dat is er ook) en voelen alleen maar dreiging.

Fantasie is erger dan de werkelijkheid

Kinderen gaan op zoek naar wat er aan de hand zou kunnen zijn. Dat doen ze in eerste instantie bij zichzelf: ‘heb ik iets gedaan? Ben ik ‘stout’ geweest? Komt het door mij dat mama zo verdrietig is? Moet ik nog liever zijn?’.

Kinderen kunnen in hun bed liggen en liggen piekeren over wat er gaat gebeuren. Want dat er iets is, dat is duidelijk. Maar wat dan?

Herkennen wij dit ook niet zelf als volwassene? Je voelt dat er iets speelt, maar het wordt je niet verteld. Daar word je onzeker van.

Kinderen hebben recht op de waarheid

Kinderen hebben, net als iedereen, recht op de waarheid. Altijd aangepast aan hun leeftijd. Ook altijd eerlijk antwoord geven op hun vragen. Als je het antwoord niet hebt? Dan zeg je dat je het niet weet. Als je het echt niet weet, dan voelt het kind dat dit de waarheid is.

Onderzoek naar hoe kinderen omgaan met ziekte in het gezin, heeft uitgewezen dat als er thuis niet wordt gecommuniceerd, dat er meer kans is op problemen dan wanneer er een open communicatie is.

Uit mijn eigen werk met kinderen

Al ruim 23 jaar werk ik met kinderen en jongeren die worden geconfronteerd met een overlijden. Hun grootste pijn zit altijd in dat er dingen niet verteld waren. Ik heb nog nooit een kind gehoord die zei “wat fijn dat ze me niet de waarheid vertelden”. Nee, ze zijn teleurgesteld dat ze niet hoorden wat er speelde. Ze willen serieus genomen worden en betrokken worden.

Wij verwachten ook eerlijkheid

Waarschijnlijk voed jij je kind ook op in eerlijkheid. Is dat een waarde die je voorstaat. “Altijd eerlijk zijn”, “de waarheid vertellen”. Hou dat vol. Kinderen moeten op jou kunnen vertrouwen. Ze moeten erop vertrouwen dat wat je ze vertelt, ook klopt. Dat als er erge dingen zijn, dat jij ze daarover zal informeren, niet pas als ze een vraag stellen. Dat hoor ik ook vaak “maar ik heb tegen haar gezegd dat ze alles mag vragen”. Hoe zal het zijn als kind dat je pas het (nare) antwoord krijgt als je erom vraagt? Misschien leer je dan wel af om vragen te stellen. Het is onze verantwoordelijkheid als volwassene om onze kinderen te informeren.

Tips

• Gebruik concrete woorden. Praat over ‘dood’ en niet over ‘er niet meer zijn’ of ‘overleden’. Concrete woorden begrijpen kinderen.
• Geef eerlijk antwoord op hun vragen. Kinderen zullen de vragen stellen die passen bij hun ontwikkeling (denk ook aan hun vragen over seks, het begint ‘simpel’ en wordt steeds gedetailleerder).
• Als je suïcide moet uitleggen, dan kun je zeggen dat iemand ziek was in zijn hoofd. Dat hij daardoor niet meer goed kon nadenken. Dat iemand ook niet meer kan denken aan alle mensen van wie hij houdt. Dat het absoluut niets te maken heeft met hoe veel deze persoon van de kinderen hield.
• Hoe iemand een einde aan zijn leven heeft gemaakt, kun je ook eerlijk vertellen. Je kunt eerlijk vertellen dat iemand zich verhangen heeft, dat iemand voor de trein is gaan staan, dat iemand zijn polsen heeft doorgesneden. Ik weet dat het keihard klinkt, maar als jij het niet vertelt, gaat het kind op zoek, hij gaat zelf de informatiepuntjes die het heeft, aan elkaar knopen. Zeg er altijd bij dat het kind het nooit zelf moet proberen, omdat hij dan ook dood zal zijn.
• Waar ga je heen als je dood bent? Die vraag kun je terug stellen aan het kind: “wat denk jij zelf”? Daar kun je samen over fantaseren, niemand weet het werkelijk.

Dit zijn vaak ingewikkelde gesprekken en deze blog kan nooit alle informatie raken die hierover te geven is. Mocht je hier een gesprek over willen hebben, neem dan even contact op!

Ik heb boek “De gids over rouwende kids, 80 praktische tips” geschreven. 80 praktische korte tips over omgaan met kinderen en rouw.

Daarnaast heb ik de training “Omgaan met mijn kind in rouw” gemaakt. Een makkelijk te volgen training, op je eigen tijd, hoe je jouw kind in rouw kunt begeleiden.

*ik gebruik hier het woord ‘zelfmoord’ omdat dit is wat de mensen die er mee te maken krijgen, het ook zo benoemen. Als hulpverlener benoemen we het vaak als suïcide of zelfdoding.

Misschien wil je hier iets over kwijt of kan ik op dit moment iets anders voor je doen. Weet me dan te vinden via www.hetnieuwerouwen.nl.

De afbeelding van dit blog komt uit de Rouwkalender. te bestellen als scheurkalender of gratis beschikbaar als app.