Moet mijn kind mee naar het graf
Als ik Thijs wil meenemen naar het graf dan ligt hij te krijsen op de grond. “Ik wil niet naar papa” roept hij dan. Ik denk dat hij het overlijden van zijn vader niet aankan. Wat denk je dat ik het beste kan doen?
Een vraag van Ingrid over haar zoon van negen jaar. Voor Ingrid is het belangrijk naar het graf te gaan. Maar hoe is dat voor Thijs? Wanneer is het nou goed om een kind te confronteren met dat graf en wanneer hoeft het niet?
Een plekje
Als iemand doodgaat dan vinden we het belangrijk om een ‘plekje’ te hebben om die persoon nog te bezoeken. Nu is het gelukkig ook al lange tijd mogelijk om een urn te begraven, dus dan heb je ook een ‘plekje’. Je kunt natuurlijk ook altijd een ‘plekje’ thuis maken. Wat ik merk bij de vele mensen in rouw die ik heb begeleid, dat, zeker de eerste jaren, dit plekje belangrijk is. Later neem het belang van dit plekje wat af.
Mijn overledene vind ik bij het graf
Dat plekje is de plaats waar je jouw overledene ‘vindt’. Waar je tijd neemt om stil te staan bij het grote verlies, waar je praat tegen je overledene. Dat doe je thuis waarschijnlijk ook, maar dan kun je het raar vinden, bij het graf vindt niemand het raar als je praat tegen je overleden dierbare. Bij dat graf zet je bloemetjes (ik heb de eerste jaren er ook een kerstboom neergezet) of plantjes, je gaat er naar toe op belangrijke dagen (zo ging ik met mijn dochters vaak ontbijten op vaderdag bij het graf). Kortom: jij als rouwende ouder, vindt daar jouw overledene.
Kinderen en een graf
Voor kinderen ligt dat vaak anders. Zij ‘vinden’ daar niet hun overleden papa, mama, oma, opa, broer, zus, etc. Zij zien een steen, aarde, plantjes (die ze graag verzorgen) en een verdrietige mama of papa naast zich.
Ook als kinderen een versje opzeggen bij het graf of een tekening neerleggen, voelt dat voor hen heel anders dan voor jouw als volwassene.
Voor kinderen is het graf een saaie plek. Waar je rustig moet zijn, je mag nog niet eens tikkertje spelen, waar je moet stilstaan, waar je iets moet voelen wat je ouder ook voelt (want die wordt daar waarschijnlijk verdrietig) maar wat het kind niet voelt, waardoor het kind weer kan denken dat het iets verkeerd doet.
Nu heeft leeftijd hier ook wel mee te maken. Het valt mij vaak op dat vanaf een jaar of veertien het graf weer wat belangrijker wordt. Dit heeft te maken met het cognitieve ontwikkelingsniveau van het kind. Een puber is beter in staat om de betekenis van het graf te zien en te voelen.
Moet mijn kind mee naar het graf
Enerzijds hoort het zien van het graf bij de confrontatie dat iemand dood is, ik heb daar eerder in een blog en vlog over gesproken. Dat heeft iedereen nodig om langzaamaan tot het besef te komen van het overlijden.
Anderzijds is vermijden soms ook okay en nodig, omdat je anders alleen maar in de zwaarte van het verlies zit.
Daarbij komt ook nog dat kinderen het bij de begraafplaats saai vinden.
Ikzelf heb gemerkt dat de eerste tijd het goed is als kinderen meegaan naar een graf, waarbij we ze niet moeten ‘overvoeren’. Als volwassene wil je iedere dag gaan, soms wel meerdere keren op een dag, dat zou te veel zijn voor een kind, dan zou hun leven alleen nog maar om grafbezoek draaien (we hebben het hier dus vooral over kinderen tot een jaar of twaalf/dertien). Maar een keer in de week mag zeker wel.
Na verloop van tijd kun je dit wat terug gaan brengen. Wat is ‘verloop van tijd’? Dat is een lastige vraag en heeft alles te maken met in hoeverre het kind de realiteit van het verlies werkelijk beseft.
Daarnaast zijn er nog altijd jouw eigen normen en waarden. Vind jij dat jouw kind zijn respect hoort te tonen door mee te gaan naar het graf? Dan draag je dat uit. In principe denk ik niet dat het traumatisch voor je kind is om mee te gaan naar het graf, tenzij de daarbij aanwezige volwassenen totaal van de kaart raken.
Waar doe ik goed aan?
Kinderen die niet mee willen vanuit de angst voor de confrontatie, omdat ze weten dat ze daar een naar gevoel krijgen, die zullen een buiten-proportionele reactie vertonen (zoals Thijs in het voorbeeld). Daarvan kan je vaak zien dat ze een drama ervan maken.
Kinderen die niet mee willen omdat ze het saai vinden, zullen veel meer reageren zoals ze ook reageren als ze geen zin hebben om naar de sport, oma en opa, de winkel of anderszins te gaan. Die worden boos en recalcitrant maar dat is een boosheid die voelbaar kloppend is.
In het eerste geval is het goed om afspraken met je kind te maken: voorlopig gaan wij iedere week op zondag (of welke dag dan ook) naar het graf van …. Op die manier confronteer je jouw kind met het overlijden, doe je dat ook niet te vaak én is het kind erop voorbereid. Geef je kind een taak bij het graf, zodat hij ook zichzelf kan afleiden van het nare gevoel dat er toch wel is. Zou je jouw kind vragen waarom hij niet mee wil, dan zal er iets uitkomen als “ik vind het daar STOM”. Juist in dat woord ‘stom’ kan dat nare gevoel zitten.
In het tweede geval kun je kijken of je de frequentie dat jouw kind meegaat, terug kunt schroeven. Je zou zelfs op dat moment kunnen besluiten dat het kind dan die keer niet mee hoeft, maar dat is aan jou en heeft weer alles met opvoeding te maken. Je kunt je kind vragen hoe hij het vorige keer heeft ervaren bij het graf (niet vragen ‘waarom’ hij nu niet mee wil, maar juist terugkijken). Wellicht zegt hij dan “ik vind het daar saai” of “ik heb er niks te doen”.
Terug naar Ingrid
We bespraken verder de reactie van Thijs, ook hoe hij doet als ze dan bij het graf zijn. Ingrid vertelde me dat Thijs dan niet naar het graf wil kijken, hij staat de hele tijd aan Ingrids hand te trekken of ze alweer weg gaan. Ik gaf haar de tip Thijs iets te doen te geven. Dit heeft ze gedaan en de volgende sessie vertelde ze mij:
Nog steeds lag Thijs te krijsen op de grond. Hij wilde echt niet mee. Hij kon ook niet zeggen waarom niet, hij wou gewoon niet. Toen ik hem vertelde dat we eerst plantjes gingen kopen voor papa en dat we die daar neer gingen zetten was zijn reactie “waarom? papa heeft er toch niks meer aan, ik vind het stom!”. Ik zat even met mijn handen in mijn haar en heb toen tegen Thijs gezegd dat ik goed begrijp dat hij het stom vindt, ik vind het zelf ook stom dat papa daar ligt. Thijs keek me verbaasd aan, kwam tot rust en ging mee.
Het erkennen van het gevoel van een kind doet zo veel goed!
Nu snap ik heel goed dat ik in een kort stukje probeer een advies te geven wanneer jouw kind wel of niet mee ‘moet’ naar het graf. Dat kan natuurlijk niet. Als jij wil weten waar jij goed aan doet stuur dan een berichtje via de website, of op de facebook pagina, of bel met Stichting Achter de Regenboog (5 ochtenden per week geopend).
Misschien wil je hier iets over kwijt of kan ik op dit moment iets anders voor je doen. Weet me dan te vinden via www.hetnieuwerouwen.nl.
De afbeelding van dit blog komt uit de Rouwkalender. te bestellen als scheurkalender of gratis beschikbaar als app.