Levenstaken in rouw

Levenstaken 

Je moet zo veel in rouw. Je moet goed rouwen, je moet je gevoel tonen, je moet niet de hele dag in bed blijven, je moet naar je werk, je moet voor je kinderen zorgen, je moet naar het graf, je moet goed stilstaan bij je verdriet, je moet er over praten, je moet koken, je moet, je moet, je moet.

Je wordt al moe als je aan al die dingen denkt.

Jij moet overleven. Je wíl overleven. Maar hoe? Als er toch eens een gebruiksaanwijzing zou zijn waar je kan afvinken wat je allemaal gedaan hebt, wat zou dat handig zijn! Wat zou de ontwikkelaar daarvan ook rijk worden.

In het ebook heb ik uitgelegd hoe het duale (rouw)procesmodel in kaart brengt dat je heen en weer gaat tussen verliestaken en hersteltaken. Of, in het kader van dit blad uit de rouwkalender, rouwtaken en levenstaken.

Terwijl jij aan het rouwen bent, gaat het leven verder. Voor jou voelt dat niet zo. Het leven vraagt ook dingen van je. Hoewel jij het gevoel hebt dat de wereld tot stilstand is gekomen, de aarde niet meer ronddraait (Marco Borsato bezingt het zo mooi in “De Waarheid” hoe vertel je iemand dat de aarde niet meer rond is, dat de vogels niet meer zingen, dat de zon niet langer schijnt)  wordt het weer avond en weer ochtend etc. Jij kan misschien maar één ding: stilstaan. Stilstaan bij jouw verlies, bij wat dit betekent. Nadenken over hoe je moet leven dat is te groot en lukt echt niet.

Voor de rouwende zijn de rouwtaken echt ‘taken’. Rouwen is keihard werken en daar doe je dingen die je liever niet wilt. Het is niet altijd fijn om over de rouwtaken na te deken, je wilt niet in een hokje gestopt worden. Herkennen wat er met je gebeurt geeft ook rust.

De rouwtaken zijn voor hulpverleners fijn om te weten omdat het helpt de juiste vragen te stellen, een heel klein beetje te snappen (of proberen te snappen) wat er gebeurt met iemand die rouwt.

Heel kort iets over de rouwtaken. Deze komen van de Amerikaanse psycholoog William Worden.

Rouwtaak één: erkennen dat het verlies heeft plaatsgevonden

Je gaat langzaam maar zeker ‘erkennen dat iemand dood is’. Dat erkennen gaat niet over ‘goedvinden’ of ‘accepteren’ maar werkelijk doorvoelen dat iemand dood is. Vooral in het begin kun je nog zo het gevoel hebben dat het niet werkelijk waar is. Je weet het met je hoofd, maar deep down kun je het nog steeds niet geloven. Met het verstrijken van de tijd en de vele, vele confrontaties dat jouw dierbare echt niet meer komt, ga je steeds meer doorvoelen dat hij/zij er niet meer is. Wij worden ook beschermd tegen die verschrikkelijke waarheid. Je kunt je voorstellen hoe het zou zijn als je in één keer in volle hevigheid van die de waarheid over je heen krijgt, dan wordt het heel moeilijk om door te gaan.

Wat helpt bij deze rouwtaak is het verkrijgen van informatie. Hoe is het gebeurd, hoe kon dat gebeuren, had het voorkomen kunnen worden, hoe zag het er uit. Alle informatie die nodig is om te ‘snappen’ wat er is gebeurd. Mensen hebben informatie nodig om verder te kunnen. Hoe afschuwelijk die informatie soms ook is. De overledene zien helpt ook bij echt erkennen dat iemand dood is.

Rouwenden zeggen na verloop van tijd bijna altijd “het lijkt alsof ik nu pas door heb dat hij/zij dood is”. 

Rouwtaak twee: herkennen van de pijn

Hier doorleef je de diepe pijn van het verlies. De pijn wordt anders. In eerste instantie voel je veel pijn over het gemis van de persoon en de plek die hij/zij in je leven innam, de rol, wat hij/zij allemaal deed. Nu wordt het verdriet anders, dieper, en raakt deze meer aan wie de persoon zelf was, de diepe verbinding die je met deze persoon had.

Dat kan heel raar klinken omdat je denkt dat het toch allemaal om jouw dierbare gaat en dat het grote verdriet is wat het is. Dat klopt ook. Het gaat allemaal om degene die overleden is. Dat er nog verdieping van die verschrikkelijke pijn die je voelt kan zijn, is ongelooflijk. Het kan goed zijn je te realiseren dat de pijn erger kan worden (dat hoeft niet), omdat ik vaak van rouwenden hoor dat ze denken dat ze iets niet goed doen, omdat ze zich slechter gaan voelen (in plaats van beter).

Rouwtaak drie: verkennen van het leven zonder de overledene

Deze rouwtaak gaat over verkennen van het leven zonder de overledene. Er ontstaan rituelen. Je denkt meer in ‘we doen altijd dit op zijn verjaardag’ of ‘we gaan altijd met vaderdag naar het graf en ontbijten daar’ of ‘we branden altijd een kaarsje’. Je hebt ontdekt wat voor jou een prettige manier is om de sterfdag te herdenken. Het wordt steeds duidelijker hoe jij je leven in kunt richten zonder jouw dierbare. Herinneringen worden ook mooi om aan terug te denken, waar ze eerder misschien nog te veel pijn doen om aan te denken en waar de herinneringen vooral veel verdriet oproepen, kun je nu met meer ‘vreugde’ (ik zet het niet voor niks tussen quotes) terugdenken.

Rouwtaak vier: verbinden

Op een gegeven moment vind je een nieuwe verbinding met jouw overledene. Loslaten hoeft niet. Als iemand je vertelt dat je ‘hem toch moet loslaten’, dan mag je wat mij betreft je omdraaien en weglopen. Want die persoon heeft het niet begrepen. Zo werkt het niet en het hoeft ook niet. Het gaat om opnieuw verbinden met jouw overledene. Welke plek neemt hij/zij nu in je leven in? Hoe betrek je hem/haar bij je leven (ja echt, het mag en het kan)? Hoe praat je over hem/haar? Zijn/haar aanwezigheid heeft jouw leven veranderd, dat mag genoemd blijven worden, dat mag blijven bestaan.

Daarnaast merk je ook dat je steeds meer vertrouwen krijgt dat niet iedereen ‘zomaar’ weggaat of doodgaat. Hoewel dat een zeer gevoelig punt zal zijn voor een hele lange tijd.

Levenstaken

Het is een heel verhaal geworden. Maar zoals gezegd in onze rouwkalender: hoe zit het dan met levenstaken? Wat heb je dan te doen om te overleven? Laat ik eens een poging doen om ook vier levenstaken min of meer naast de rouwtaken te zetten.

Levenstaak één: leefwereld verbreden

In deze eerste levenstaak gaat het om de kleine dagelijkse dingen. Zorgen dat er boodschappen in huis komen. Het helpt om lijstjes te maken, vertrouw niet op je hoofd, want dat is een grote wattenbol. Maak kleine stapjes. Je zult merken dat het in het begin al zwaar genoeg is om overeind te blijven van minuut tot minuut. Je merkt waarschijnlijk dat het in huis steeds beter met je gaat, dat het je beter lukt om in huis de levenstaakjes te doen die je te doen hebt. Waar je de eerste twee weken de wasmachine niet aan doet, lukt het daarna steeds beter.

Langzaam maar zeker ga je wat meer buitenshuis doen. Waar je zult merken dat als je voor het eerst naar buiten gaat, dit heel moeilijk is. Het kan heel erg tegenvallen als je boodschappen kan doen. Opeens wordt je leefwereld wat verbreed, krijg je meer prikkels en dat kan nog te veel voor je zijn. Dit kan je het gevoel geven dat het ‘nooit’ wat zal worden. Zie het als een training. Als je de marathon wil lopen begin je ook met eerst 5 minuten hardlopen. Je moet weer wennen aan de wereld ingaan. Je zult merken dat het stap voor stap beter gaat.

Levenstaak 2: controle over de pijn

Met dat je verdriet verandert, dieper wordt, merk je ook dat je in het dagelijks leven je verdriet minder laat zien. Je merkt dat mensen weer verwachtingen van je gaan hebben, als eerste vaak je werkgever die jou in eerste instantie alle ruimte gaf, maar na verloop van tijd toch begint te vragen wanneer je weer komt.

Je merkt ook dat de tranen niet altijd te verdragen zijn door anderen. Het is nu toch al ‘zo lang geleden’, je was toch ook alweer veel beter? Men snapt het niet altijd.

Dit maakt dat je in deze levenstaak leert het leven te leven met de pijn die je voelt vooral van binnen bij jou en die te delen met dierbaren waarvan je weet dat die er altijd voor je zijn. De dagelijkse buitenwereld (ik denk dan aan passanten, werk, sport, e.d.) ziet niet meer zo veel aan je. Je merkt dat je meer controle krijgt over de pijn die je voelt. Het lukt je steeds beter om op je werk te doen wat je moet doen en de diepe pijn nog even weg te drukken tot je weer thuis bent, of in een omgeving waar die pijn er kan zijn.

Levenstaak 3: de overledene opnemen in het dagelijks leven

Je vindt rituelen om jouw dierbare te gedenken. Bij de rouwtaak is dit ook benoemd, dat dit ook bij de levenstaak hoort, heeft alles te maken met het feit dat de overledene ook bij jouw leven hoort. Jij ‘mocht’ doorleven (soms voelt het wel als jij ‘moet’ doorleven).

In deze levenstaak merk je dat je het dagelijks leven alweer aardig hebt opgepakt en dat je went aan het feit, hoe ongelooflijk dat ook klinkt, dat jouw dierbare er niet meer is.

Je hoeft niet meer bezig te zijn met van alles regelen rondom het overlijden, maar je kunt je weer richten op jouw leven en jouw toekomst.

Levenstaak 4: vertrouwen in het leven krijgen

Vertrouwen is misschien wel de grootste taak in levenstaak 4. Vertrouwen dat niet iedereen zomaar weggaat. Dat het leven ook goed kan gaan. Dat als je het fijn hebt, er niet abrupt iets gebeurt wat dat doorbreekt. Vertrouwen dat als iemand te laat is, dit niet betekent dat hij dood is. Mensen die rouw hebben meegemaakt snappen precies wat ik hiermee bedoel. Misschien is het grootste vertrouwen dat belangrijk voor je is, wel het vertrouwen in jezelf. Erop vertrouwen dat wat er ook gebeurt, jij kan het aan. Ik denk wel eens: als je het overlijden van een dierbare weet te ‘overleven’, als je daar je weg in weet te vinden, dan kan je alles aan. 

Tot slot

De rouwtaken en levenstaken gaan niet keurig van 1 via 2 naar 3 en 4 maar lopen ook welk door elkaar heen. De rode draad is denk ik wel herkenbaar en ik denk dat rouwenden, zeker terugkijkend, het verloop van hun rouwproces herkennen. We kunnen (helaas?) ook geen tijd koppelen aan alles wat je te doen hebt in rouw. Hoe lang rouw duurt is een vraag die veel wordt gesteld. De vraag die daar wellicht nog overheen ligt is: wanneer kun je zeggen dat je klaar bent met je rouw? Het antwoord daarop kan alleen van de rouwende komen die voelt dat ‘het klaar is’. Voorspellingen zijn daar in niet te doen.

Reageer gerust op dit blog. Ik ben benieuwd wat jij hiervan herkent!

Misschien wil je hier iets over kwijt of kan ik op dit moment iets anders voor je doen. Weet me dan te vinden via www.hetnieuwerouwen.nl (met chatfunctie).

De afbeelding van dit blog komt uit de Rouwkalender. te bestellen als scheurkalender of gratis beschikbaar als app.